Η Πόντια νύφη συνηθίζει «να το παίζει δύσκολη» στον γαμπρό, που αναγκάζεται να περάσει αρκετές δοκιμασίες πριν τελικά κάνει την καλή του γυναίκα του, δόξη και τιμή. Μια παράδοση αιώνων, που κρατάει ακόμα και στις μέρες μας.
Όπως υποδηλοί και η λέξη, νυφόπαρμα (ή νυφέπαρμα) στην ποντιακή λαλιά εννοούμε την παραλαβή της νύφης από τον γαμπρό, τον κουμπάρο και τη συνοδεία τους από το πατρικό της σπίτι, και την πομπή τους προς την εκκλησία.
Στον Πόντο, αλλά και αργότερα στα χρόνια της εξορίας, οι Πόντιοι ακολουθούσαν όλο το τελετουργικό του εθίμου αυτού που παραδίδεται από τη μια γενιά στην άλλη. Σε αντίθεση με τους άλλους ελληνικούς γάμους, όπου ο γαμπρός το πολύ-πολύ να περιμένει λίγο παραπάνω τη νύφη, για τον ταλαίπωρο Πόντιο άντρα είχε πολλές... επιπλοκές.
Προ της γαμήλιας τελετής
Το βράδυ του Σαββάτου γινόταν κατά κανόνα ο «γάμος της νύφης», το αντίστοιχο του «μπάτσελορ πάρτι» όπως λέμε στις μέρες μας. Μαζεύονταν οι φίλες και οι συγγενείς της και αποχαιρετούσαν τη νύφη με τραγούδια και γλέντι. Και για τον γαμπρό γινόταν ανάλογο πάρτι αποχαιρετισμού της εργένικης ζωής. Εκεί τον ξύριζαν και τον ετοίμαζαν για τη μέρα του γάμου. Το επόμενο πρωί ο γαμπρός έπρεπε να πάει στο πατρικό της νύφης, που ενίοτε βρισκόταν σε άλλη περιοχή, για να την παραλάβει και να την οδηγήσει στην εκκλησία.
Οι αποστάσεις δεν ήταν εύκολο να διανυθούν με τα μέσα μεταφοράς της εποχής, πόσο μάλλον όταν η μετακίνηση αφορούσε και τη συνοδεία του γαμπρού, που την αποτελούσαν φίλοι και συγγενείς τόσο του ίδιου όσο και του κουμπάρου.
Ποντιακό γλέντι, χωριό Κρασνογκόρκα Καζακστάν
Μόλις ετοιμαζόταν ο γαμπρός, πήγαινε να παραλάβει τον κουμπάρο και μαζί με όσους τους συνόδευαν να κατευθυνθούν προς το πατρικό της νύφης. Μόλις έφταναν, άρχιζαν οι οργανοπαίχτες να παίζουν την κεμεντζέ, το τέφ’ (ντέφι) και κάποιες φορές και το ακορντεόν, και όλοι χόρευαν στο ρυθμό της μουσικής. Καθώς πλησίαζαν στην αυλή του σπιτιού, άρχιζαν και τα εμπόδια για τον γαμπρό.
Νυφόπαρμα (φωτ. Αρχείου Επιτροπής Ποντιακών Μελετών)
Οι συγγενείς της νύφης έκλειναν το δρόμο με σκοινιά, που για να τα περάσει η παρέα του γαμπρού έπρεπε να πληρώσει ο κουμπάρος. Συνήθως δεν γίνονταν σκληρά παζάρια και κατάφερναν να φτάσουν στην αυλή. Εκεί όμως έπρεπε ο κουμπάρος για μια ακόμα φορά να βοηθήσει να ξεπεραστούν τα εμπόδια με τη βοήθεια της... τσέπης του. Μερικές φορές, αν το έφερνε η ανάγκη, υποστήριζαν τον κουμπάρο και οι συγγενείς με δικά τους χρήματα.
Το τελικό εμπόδιο βρισκόταν μπροστά στην πόρτα του σπιτιού, στην οποία στέκονταν συνήθως τα αδέλφια της νύφης και αναλάμβαναν να... πουλήσουν την νύφη με σκληρά παζάρια. Μαζί με την είσοδο στο σπίτι, ο κουμπάρος αγόραζε και την κοσάρα, την οποία κρατούσε πάνω σε δίσκο μια θεία της νύφης.
Η κοσάρα
Μετά την είσοδό του στο σπίτι, ο γαμπρός έπρεπε να πάρει την ευλογία του πεθερού και της πεθεράς και να τους φιλήσει το χέρι.
Αφού υποσχόταν ότι θα έκανε την κόρη τους ευτυχισμένη ο γαμπρός μπορούσε πια να παραλάβει τη νύφη, η οποία τον περίμενε ήδη έτοιμη και στολισμένη.
Σε όλο το δρόμο προς την εκκλησία ο γαμπρός και η νύφη έπρεπε να προχωρούν χέρι-χέρι και να κρατάνε έτσι ενωμένα τα χέρια τους μέχρι να φτάσουν, αλλά και κατά τη διάρκεια της γαμήλιας τελετής.
Δεισιδαιμονίες...
Αν τύχαινε να περάσει κάποιος ανάμεσά τους τη μέρα του στεφανώματος, το θεωρούσαν κακό σημάδι που σήμαινε ότι ο γάμος τους αργά ή γρήγορα θα χαλούσε και θα οδηγούνταν σε χωρισμό! Οι Πόντιοι θεωρούσαν κακό σημάδι οτιδήποτε ξέφευγε από τους άγραφους εθιμικούς κανόνες τους και ό,τι τους φαινόταν περίεργο. Ακόμα και κατά το στεφάνωμα πρόσεχαν ποιοι θα στέκονται δίπλα στους νεόνυμφους. Φρόντιζαν να μην βρίσκεται δίπλα τους κάποια «γεροντοκόρη» ή χωρισμένη, ή ακόμα και κάποια που την θεωρούσαν γρουσούζα, γιατί πίστευαν ότι θα έφερνε κακοτυχία στο ζευγάρι.
Το «νυφόπαρμα» σήμερα
Λίγοι Πόντιοι αναβιώνουν το έθιμο της παραλαβής της νύφης. Όσοι όμως το τηρούν, φροντίζουν να το ακολουθούν όσο πιο πιστά γίνεται – σύμφωνα πάντα με τις υποδείξεις των ηλικιωμένων Ποντίων που γνωρίζουν καλύτερα τα ήθη και τις παραδόσεις.
Ακόμα και σήμερα, η παραλαβή της νύφης αλλά και η πομπή προς την εκκλησία γίνεται με τη συνοδεία της ποντιακής λύρας. Οι... αρμόδιοι οργανοπαίκτες ξέρουν τους σκοπούς και τα τραγούδια που ταιριάζουν στην περίσταση και που παίζονταν με την κεμεντζέ από τους προγόνους τους στα πάτρια εδάφη.
Αδελφοί Κιόλαλη: Γιάννης (Λύρα) και Νίκος (Ντέφι)
Μια διαφορά είναι ότι οι μελλόνυμφοι δεν πηγαίνουν με τα πόδια στην εκκλησία αλλά τους πηγαίνει ο κουμπάρος με αυτοκίνητο. Το αυτοκίνητο φροντίζουν πάντα να είναι πολυτελείας, και αν χρειαστεί το δανείζονται από συγγενείς ή το ενοικιάζουν. Ο κουμπάρος φροντίζει να είναι στολισμένο, γι' αυτό το διακοσμεί τοποθετώντας μια ανθοδέσμη πάνω στο αυτοκίνητο και γύρω-γύρω κορδέλες.
Το αμάξι για την παραλαβή του ζευγαριού (2014, Ασπρόπυργος)
Υπάρχουν βέβαια και κάποιες ενδιαφέρουσες περιπτώσεις στις ημέρες μας, στις οποίες ο γάμος και τα βαφτίσια του παιδιού των νεονύμφων γίνονται την ίδια μέρα. Αυτό σημαίνει ότι στο «νυφόπαρμα» ο γαμπρός δεν παραλαμβάνει μόνο τη νύφη, αλλά και το ίδιο του το παιδί.
Κείμενο: Κώστας Τσενκελίδης
(φοιτητής στο τμήμα Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ)
Φωτογραφίες, βίντεο: Βασίλης Τσενκελίδης
